16 november 2023

In de licht gedempte theaterzaal van CREA in Amsterdam, vullen vioolspel en zacht geroezemoes de ruimte, terwijl linksvoor kunstenaar Irene Mulder een recept tekent. Het publiek druppelt binnen. Onder meer medewerkers van welzijnsorganisaties als Dynamo, Combiwel en het Odense Huis, buurtteamleiders, kunstbemiddelaars en beleidsmedewerkers van de gemeente Amsterdam.
Met een uitnodigende blik en een handreiking danst Renato Bertolino van PRA Muziektheater de zaal rond. Speels trekt hij een vrouw van de stoel op en neemt haar mee in een zwierig duet. Intussen speelt Ezgi Elkırmış percussie en zingt in het Turks een variant op het Napolitaanse volkslied Canto dei Sanfedisti. De handen gaan in de lucht. Steeds meer mensen stappen de vloer op en swingen mee.
 
“Als jeugdbeschermer zag ik kinderen die telkens terugkwamen met buikpijn, of hoofdpijn. Als ik hierop doorvroeg bleek dat ze hun vader misten, of dat het thuis niet lekker liep,” opent host Dayo Markelo de inspiratiemiddag. “Daar is een pil geen oplossing voor. Deze kinderen hebben iets nodig dat ze verbindt met thuis, met wie ze zijn, met leeftijdgenoten. En een plek waar ze zich op hun gemak voelen. Kunst speelt hier naar mijn idee een essentiële rol in.”

Wat de Amsterdammer wil

Of het nou beeldende kunst, muziek, of zang is, het kunst en cultuurarrangement van Welzijn op Recept is er voor alle creatieve wensen van mensen die met psychosociale of somatische klachten bij een eerstelijnshulpverlener terechtkomen. Iedereen heeft wel iets met kunst. Maar wat past het beste bij wie?
In de pilot kunst en cultuur werkt een welzijnscoach samen met een kunstbemiddelaar. Deze professionele kunstenaar of kunstdocent is goed op de hoogte van het culturele aanbod in de wijk. Van kwalitatief hoogwaardige schilderlessen in het buurthuis tot laagdrempelige schrijfworkshops in de bibliotheek of een gezamenlijk bezoek aan het museum.
Dit rijke en gevarieerde aanbod zette kunstenaar en kunstbemiddelaar Willemijn Voerman letterlijk op De Kunstkaart. Alle kunstbemiddelaars in Amsterdam werkten eraan mee en gaven plekken en organisaties op waar ze een goede ervaring mee hebben. “Kunstbemiddelaars inventariseren waar iemand interesse in en talent voor heeft. We gaan heel erg uit van wat de Amsterdammer wil en dat proberen we zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen,” vertelt Voerman. “Hier gaat De Kunstkaart ons bij helpen.”

Ga hier naar De Kunstkaart.

Kunst zit in de natuur van de mens

“Wat zegt kunst eigenlijk over ons? Heeft het een helende werking en zo ja, hoe dan?” Met deze vragen trapt hersenonderzoeker Victor Lamme zijn lezing Wat doet kunst met het brein af. Achter hem zien we afbeeldingen van de alleroudste grottekeningen en aardewerken sculpturen van naakte lichamen. “Ons brein is geobsedeerd door de andere sekse én door gezichten. We scannen onbewust de godganse dag onze omgeving af naar portretten” legt hij uit voor een foto van een groene paprika waar we een lachend gezicht in herkennen. “Waarom? We halen veel informatie uit non-verbale communicatie.”

“Een ander deel van ons brein is voortdurend op zoek naar: waar ben ik? Dat verklaart het grote aanbod van landschapsschilderijen en waarom we daarvan houden. En een derde aspect waar de mens zich intensief mee bezighoudt zijn ‘spulletjes’. Te zien in de stillevens. “De essentie van ons menszijn is dat we sociale dieren zijn, die houden van een plek waar we ons thuis voelen en graag gebruikmaken van spullen, apparaten en technieken,” zo vat Lamme samen.
Daarnaast geldt: hoe herkenbaarder een patroon, hoe mooier we het vinden. Aan de hand van het gedrag van een jonge meeuw, de abstracte werken van Rothko en de druipschilderijen van Pollock, legt Lamme uit dat we ook van abstracte kunst genieten door de zich herhalende patronen die we herkennen uit de natuur.

Effect van kunst op ons brein

En er is meer. Uit onderzoek blijkt dat patiënten die een operatie ingaan rustiger worden van het luisteren naar instrumentale muziek, dan van pijnmedicatie. Ook toonden wetenschappers aan dat mensen die cultureel actief zijn, op latere leeftijd cognitief minder hard achteruitgaan.
 Hoe werkt dat in ons brein? Bij het maken van een lied of kijken naar een beeld, wordt de prefrontale cortex actief. Het deel van de hersenen dat voor een belangrijk deel, los van opvoeding en levensomstandigheden, onze persoonlijkheid bepaalt. Daarbij ontstaan er allerlei verbindingen tussen neuronen, wat ervoor zorgt dat we bewust ervaren. Kunst heeft dus een directe link met wie we zijn als mens én het verhoogt ons bewustzijn.

Zin in het leven

“Kunst is lekker. Het haalt je even uit je comfortzone. Het heeft mij heel erg geholpen,” vertelt José Vermeulen in de video De kracht van kunst en cultuur. Zij verloor een paar jaar terug plotseling haar man, had een drukke baan en wist niet meer wat ze moest doen. “Mensen vergeten hoe je opzoekt wat je weer zin geeft in het leven.” Na het kunsttraject van Welzijn op Recept kwam ze erbovenop en nu zet ze zich als vrijwilliger in voor anderen, bij een creatief atelier.
Deelnemer Nico Müller volgde via Welzijn op Recept een zangcursus. Hij voegt in de video treffend toe dat het voor hem gaat om de interactie buitenshuis, omdat hij vanwege zijn beroep altijd binnen zit. Het samenzijn met gelijkgestemden en het plezier van het zingen helpt hem de dag door.

Gewoon doen

“Als je dacht ik ben niet ritmisch, ik heb geen maatgevoel, dan is dat nu van de baan!” lacht zang- en muziekdocent Hanneke Hoogerwerf, die in het tweede deel van de inspiratiemiddag een workshop zang geeft. Na de warming-up met handen wrijven, vingers knippen en stampen met de voeten, zingen de aanwezigen binnen vijf minuten in canon een variant op het refrein van The Rythm of Life, dat oorspronkelijk uit de musical Sweet Charity (1966) komt. “Jullie hebben talent genoeg om dit te doen” gaat ze verder. “Die doe-ap doe-ap mag je er best uitgooien. Doe maar alsof je een musicalzangeres bent.”
“Wauw!” roept iemand nadat de groep een choreografie met bodypercussie deed én in canon zong: “Yes, the rhythm of life is a powerful beat, puts a tingle in your fingers and a tingle in your feet. Rhythm in the basement, rhythm in the street, yes the rhythm of life is a powerful beat.”
Het lied Het ritme van het leven is toepasselijk gekozen. Het verwijst naar een harmonieus leven, waarin je diepste wensen, behoeftes en talenten met elkaar in balans zijn. Door je over te geven aan het ritme, oftewel: aan het leven, kom je uit bij je ware zelf en ervaar je een diepgaande verbinding met de wereld om je heen.

Het zelfportret en de maan

Na de zangworkshop klimt de groep de betonnen trap op voor een workshop schrijven. Rondom het thema Maar wij hebben de maan schrijven de deelnemers vijf minuten non-stop door. “Dit is ontdekkend schrijven,” vertelt schrijver en docent Karel Witteveen van Kantlijn. “Het houdt het creatieve proces op gang. Met deze methode raak je je onderbewuste, je weet niet waar je uit gaat komen.”
In de ruimte ernaast hoor je niets anders dan het zachte tikken van naalden die in vilt prikken. ‘Maak een zelfportret en laat je fantasie de vrije loop’, was de opdracht van Monica Schokkenbroek, die kunstenaar is en een creatief atelier runt voor Amsterdammers in Oost. Op tafel liggen strengen vilt in allerlei laatzomer- en herfsttinten. “We hebben weer een nieuwe hobby gevonden!” roept een van de prikkers. Een ander: “Kunst ontstaat gewoon. Ik ben niet eens meer aan het nadenken.” “Met mooie materialen krijg je er echt zin in” licht Monica toe. “Dat motiveert.”
Iemand neuriet de melodie van de zangworkshop. Het is Britt den Hollander, stagiair bij Dynamo en van jongs af aan geïnteresseerd in kunst. “Het is mooi om te zien dat er meer oog is voor kunst en cultuur dan vier jaar terug toen ik aan mijn opleiding Social work begon. Kunst werd toen vooral als een hobby gezien, niet als een medicijn. Hulpverleners spraken over ‘kwetsbare mensen’ en benoemden vooral wat ze niet meer konden. Vast vanuit een goede intentie, maar zo zet je mensen met psychische problemen toch als minder neer. Kunst en cultuur speelt in op wat mensen nog wel kunnen. De hulpverlener en de cliënt staan meer naast elkaar. Laten we de persoon met wie we werken respecteren. Iemands identiteit is meer dan de ziekte.”
 

Verliesmuur

“We hebben het leven gevierd en gezongen,” zegt Dayo beneden in de theaterzaal voor het laatste deel van het programma. “Maar er is ook ruimte voor de keerzijde van het leven.” Kunstenaar en rouwbegeleider Babet te Winkel ontwikkelde de Verliesmuur, een reizende muur waarop mensen kwijt kunnen wat ze verloren in het leven. Te Winkel: “Mensen schrijven vooral de namen van hun dierbaren op, maar ik las ook: de toekomst, het idee dat alles kan. En: mijn geloof in liefde. Ik ontwikkelde de Verliesmuur omdat het gesprek over rouw meestal binnenshuis gevoerd wordt. Laten we ook met elkaar over moeilijke dingen praten als het gezellig is.”
 
“Go, go, go, daddy oh! Tell me all I need to know” klinkt het weer. Hanneke Hoogerwerf haalt iedereen bij elkaar, verdeelt de groep in drieën, heft haar armen in de lucht en roept: “Oké, nog een keer!”

Cindy Kooijman

5 oktober 2023

Kooijman traint coaches van Welzijn op Recept, buurtwerkers en vrijwilligers in het sociale domein hoe ze luisteren en een dieper gesprek voeren over existentiële vragen.

“Het leven confronteert mensen op verschillende momenten met fundamentele vragen. Denk aan mensen die ouder worden, chronisch ziekzijn of in de palliatieve fase van het leven terechtkomen. Zij stellen zichzelf als gevolg daarvan vragen als: ‘Waarom overkomt mij dit? Hoe word ik weer gelukkig? Of: Wat voor zin heeft mijn leven gehad?’ Iedereen die met zingevingsvragen zit en er niet meer alleen uitkomt, verdient begeleiding.”

Training

De training Levensvragen Signaleren bestaat uit twee dagdelen. Deelnemers leren wat we onder zingeving verstaan, wat levensvragen zijn en hoe je een diepere laag in de gesprekken bereikt. Het eerste dagdeel is vooral theoretisch. Als huiswerk kiezen de deelnemers een casus en analyseren die op vraagstukken rondom zingeving. In het tweede dagdeel leren ze hoe ze een levensvraag signaleren en hierover het gesprek aangaan.

“Soms is een casus té complex. Dan is het mogelijk dat de welzijnscoach iemand doorverwijst naar een geestelijk verzorger. Een andere optie is dat de persoon in kwestie via de huisarts of zelf contact legt met Questio, Centrum voor Levensvragen,” aldus Kooijman.

Maatwerk

Questio koppelt de levensvraag en de achtergrond van een cliënt aan een geestelijk verzorger met een passende expertise. Kooijman: “Stel iemand van islamitische afkomst zoekt begeleiding. En diegene stelt het erg op prijs als de geestelijk verzorger ook moslim is. Dan houden we daar rekening mee.”
 
Vijftigplussers, iedereen die zich in de palliatieve fase van het leven bevindt én naasten van iemand die gaat sterven, komen kosteloos in aanmerking voor maximaal vijf gesprekken met een geestelijk verzorger.  “Dit regelen wij geheel anoniem met het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport,” licht Kooijman toe.
 
Als er sprake is van kinderen en jongeren die palliatief zijn, dan werkt de geestelijk verzorger samen met het Netwerk Integrale Kindzorg.

Training Beweeg je brein

5 oktober 2023

“Sta op en haal eens drie keer diep adem. Zúúúcht en maak je wangspieren los,” adviseert Kerszenblat. “Een actief brein zorgt voor een goede focus. Ons geheugen, concentratievermogen en ruimtelijke oriëntatie werken beter als we onze hersenen trainen. Dit helpt in de strijd tegen dementie, maar denk ook aan kinderen die problemen ondervinden met leren.”

Vijf tips voor een actief brein

1.     Poets je tanden met de andere hand dan normaal.
2.     Neem eens een andere route naar je werk.
3.     Beweeg elke dag 30 minuten. Denk aan wandelen, dansen of krachttraining.
4.     Reken uit je hoofd, gewoon bij het boodschappen doen.
5.     En: hou wekelijks minimaal drie gesprekken met verschillende mensen. Contact met mensen activeert je geheugen en zorgt ervoor dat je je gewaardeerd voelt.

Training

In de training Beweeg je brein leer je speelse oefeningen waarmee je individueel je hersenen stimuleert. Hiernaast zet Kerszenblat spel in voor teambuilding. “Spelen zorgt ervoor dat mensen zich veilig genoeg voelen om nieuwe stappen te zetten. Ze uiten zich eerder en geven makkelijker hun grenzen aan. Het helpt bijvoorbeeld iemand die moeite heeft met de rol die diegene vervult in de groep.”

Esma Curuk en Abigail Koopmans

Diversiteitskaarten

De methode maakt gebruik van negentien diversiteitskaarten. Op de kaarten staat een levensthema afgebeeld. “Diversiteit is meer dan kleur en gender” begint Esma Curuk, mede-eigenaar van en trainer bij Bureau Vie te vertellen. “Het gaat bijvoorbeeld ook over klassenverschillen, levensfasen en je positie in het gezin.”

Hoe het werkt? De trainer stelt zich aan de hand van een aantal kaarten voor en vertelt over een dilemma in het leven en hoe diegene dit oploste. Deze werkwijze creëert ruimte voor anderen om soortgelijke verhalen te delen. Of het vormt de aanzet om iemand aan te spreken op diens gedrag.

Compassie

“De kaarten stimuleren zelfreflectie. We streven we er met onze methode naar dat mensen in staat zijn om meer perspectieven van zichzelf te zien,” licht Curuk toe. “Vanuit hier maak je beter contact met mensen die anders zijn dan jij. Op een speelse manier.  Na wat gisten en rijpen, zien we dat er compassie ontstaat voor zichzelf en elkaar.
En dat levert in bredere zin op, dat je in je werk en in de samenleving veel meer gebruikmaakt van de talenten en potentie van iemand.”